Bireysel Emeklilik Sistemlerinin Sorunlari

Bireysel Emeklilik için en kolay yatırım aracı dedik. Maaşınızdan ya da hesabınızdan otomatik olarak çekilen bir para. Üzerine fazla düşünmenize gerek yok. Bu sebeple de sizi yatırım yapmaya zorluyor. Yatırımınıza ek olarak da devletten %25 katkı alıyorsunuz. Peki finansal özgürlüğün sırrı BES mi ?

BES’in en büyük teşvik edici kuvvetlerinden biri devlet katkısı. Ancak bu katkının bazı sorunları var. İlki, katkıyı yönelendirebileceğiniz fonların gayet sınırlı olması. Devlet katkısı fonlarının %75 i Hazine Borçlanma araçlarından oluşmak zorunda. Kalan %25 ise diğer araçlardan oluşabiliyor. Detaylarına girmeyelim. Ancak şu bir gerçek ki devlet %75 oranında yaptığı katkıyı kendine geri alıyor. Eğer devlet katkısı yerine eski sistemdeki gibi katkılarımız vergiden muaf tutulsaydı, bu paranın hangi fona gideceğine biz karar verecektik. Tabii bu durumda, bir kısım çalışan bundan faydalanamayacaktı. (ev hanımları, mevsimlik işçiler, teşvik bölgelerinde çalışanlar ).

İkinci sorun, devlet katkısının garantisinin olmaması. Yani bundan 5 yıl sonra ekonomi sıkıntıya girerse, hükümet, devlet katkısı falan yok diyebilir. Serbest piyasa ekonomisinde devletten böyle bir garanti beklemek haksızlık olur. Ancak tüm teşvik unsurlarının ortadan kaldırılması rasyonel olmaz. Belki ekonomik kriz olursa, devlet bu katkı yerine “56 yaşında olan stopajı %5 ten %0 a düşürüyoruz” diyip günü kurtarmaya yönelebilir. Ancak bu da BES’in en büyük sorunu değil.

Diğer bir sorunda emeklilik şirketleri için banka mevduatı gibi bir devlet garantisi olmaması. Bu durum biraz endişe verici olsa da böyle birşeyi devletten beklemek şu anki ekonomik koşullarda gerçekçi değil. SPK’nın bu sorunla ilgili cevabı elimizde olan tek şey

1. Bireysel emeklilik sistemi devlet güvencesi altında mıdır? Emeklilik şirketinin iflası halinde katılımcıların haklarını koruyacak düzenlemeler var mı?

Bireysel emeklilik sistemi, devlet güvencesi altında değildir. Fakat emeklilik şirketleri, başta Sermaye Piyasası Kurulu ve Hazine Müsteşarlığı olmak üzere çeşitli düzenleyici kurumların gözetimi altındadır. Sermaye yapıları, borçlanma oranları ve finansal durumları, düzenli olarak takip edilmektedir. Yine de olumsuz ekonomik gelişmeler sonucunda iflas etmeleri mümkündür. Bütün gözetim faaliyetlerine ve önlemlere rağmen şirketin iflas etmesi halinde dahi, katılımcıların haklarını koruyan birçok uygulama mevcuttur.

Öncelikle, şirketin kurucusu olduğu fonların malvarlığı, emeklilik şirketinin varlığından ayrıdır. Başka bir ifadeyle, şirketin borçları için, kurucusu olduğu fonlara başvurulamaz. Çünkü o fonların varlıkları, şirkete değil fon katılma payı sahiplerine aittir. Bu nedenle, şirketin iflası halinde fonlarının tasfiye edilip şirketin borçlarının ödenmesi söz konusu değildir.

Ayrıca, fon malvarlığı kesinlikle haczedilemez, rehnedilemez ve fon portföyüne ilişkin olarak yapılan işlemler dışında teminat olarak gösterilemez. Fon varlıklarının Takasbank bünyesinde saklanması da, varlıkların başka hesaplara transfer edilmesini engelleyen ve katılımcıları koruyan başka bir uygulamadır.

Şimdi en büyük soruna gelmeden önce, BES fonlarının neden var olduğunu düşünelim. Emeklilik şirketleri bu işi hayrına yapmıyorlar. Bu fonlar, portföy yönetim şirketleri tarafından yönetiliyor. Eğer herhangi bir şirketten bahsediyorsak gerçek olan tek şey KÂRdır. Şirketin amacı sizin yatırımınız değer kazansa da kaybetse de kâr etmektir. Bunun için kullanılan araç ise Fon İşletim Gider Kesintisi dediğimiz FİGK . FİGK in tanımına SPK’nın sistesinden tekrar bakalım

Fon işletim gideri oranı fonun yönetimi karşılığında emeklilik şirketine ödenen ücrettir. Emeklilik şirketleri fon işletim gider kesintisi oranlarını fon toplam gider kesintisi oranını aşmamak kaydıyla serbestçe belirleyebilmektedirler. Azami fon toplam gider kesintisi oranları Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik’in 2 nolu ekindeki tabloda yer almaktadır. Fon toplam gideri kesintisi fon varlıklarından karşılanmakta olup, fonun getirisini azaltıcı bir etki yapmaktadır.

Örneğin yıllık toplam gider kesintisi oranı %2,28 olan bir fonun yatırım yaptığı varlıklar yıllık %10 değer kazanırsa, bu fonun yıllık getirisi kesintiler nedeniyle yaklaşık %7,72 olacaktır. Yıllık toplam gider kesintisi oranı %1,00 olan bir fonun yatırım yaptığı varlıkların aynı şekilde yıllık %10 değer kazanması durumunda ise, bu fonun yıllık getirisi yaklaşık %9,00 olacaktır.

SPK, bu örneği kesintinin sadece getiri gerçekleşmesi durumunda gibi vermiş. Ancak fonun değer kaybetmesi durumunda da FİGK gerçekleşiyor. SPK örneğini şöyle güncelleyelim:

Örneğin yıllık toplam gider kesintisi oranı %2,28 olan bir fonun yatırım yaptığı varlıklar yıllık %10 değer KAYBEDERSE, bu fonun yıllık DEĞER KAYBI kesintiler nedeniyle yaklaşık %12,28 olacaktır.

Yani sizin yatırımınız artsa da düşse de portföy şirketi sizin üzerinizden FİGK kadar gelir elde ediyor. Hemen tü kaka demeyin. Portföy yönetmek kolay bir iş değil. Riskleri ve maliyetleri yüksek olabilir. Önemli olan bunu dünya standardları ile karşılaştırmak. Türkiye’deki oranlar şöyle

Bunlar azami sınırlar olsa da şirketlerin neredeyse hepsi bu kesintileri azami sınırlardan yapıyorlar

ABD’deki Emeklilik Fonlarındaki ortalamalar ise şöyle

Kaynak

Yani ortalama olarak biz şu kadar fazla ödüyoruz:

Yani Türk Vatandaşı emekliliğine yatırım yaparken, BES'i özenip getirdiğimiz ABD'deki emeklilik adayından neredeyse en az 3.5 kat daha fazla maliyet ödüyor.

Burada karşılaştırdığımız iki örnek fon tipi de “Mutual Fund” olarak geçen yatırım fonları. Yani aktif olarak yönetilen fonlar. Bir sonraki yazıda değineceğimiz “Index Fund” kavramına bakarsak bu maliyet’in 10 katına çıktığını görceğiz. Kısacası,

BES'in en büyük sorunu aşırı yüksek FİGK lerdir

Nasıl bileşik faiz için dünyanın 8. harikası dediysek, FİGKler de BES şirketleri için böyledir. Çünkü FİGKin de etkisi bileşiktir ve bizden her gün kesilir.

İleriki yazıda bizim daha detaylı BES analizleri yapmamızı sağlayacak bir aracı Portfolio Visualizer ı tanıyacağız