Haftanın en az 5 günü işe gidiyoruz. Peki bu kaç yaşına kadar böyle devam edecek ? Eğer sigortanız yakın zamanda başladıysa, ortalama 60-65 yaşına kadar çalışmanız beklenmekte. Sonrasında devlet size Emekli Maaşı nı garanti ediyor. Peki 60-65 yaşına kadar şimdiki işinizi yapmak ya da İstanbul’da yaşamak gerçekçi mi ? Benim için değil. Bu sebeple KenardaPara tutmaya ve yatırım yapmaya başladım.
Emeklilik sisteminin nasıl çalıştığına bakalım. Her ay brüt maaşınızdan bir miktar para kesiliyor ve SGK ya aktarılıyor. SGK biz çalışandan aldığı parayla, şu anda emekli olan kişilerin maaşını ve bakım masraflarını ödüyor. Yani bugün çalışan herkes birdenbire ortadan yok olsa, emekliler kısa sürede maaş alamaz hale gelirdi.
Emeklilik sistemleri hemen hemen bir çok ülkede böyle işliyor. Fark ettiyseniz sistem Ponzi Scheme denilen Saadet Zinciri/ÇiftlikBank olayına benziyor. Tek farkı sisteme giriş mecburi ve yasal, ancak kontrol sizde değil. Yani iktidar seçim vaadi olarak Emekliye bayramda ikramiye dediğinde çalışanlar bunu iki şekilde finanse ediyor. SGK primlerinin artması ve enflasyon ile cebimizden para tırtıklanması.
Sadece ülkemizde değil başka yerlerde de insanlar emeklilikteki gelirlerinin politikacılara bağlı olmasından dertli. Bu sebeple çeşitli alternatifler geliştirilmiş durumda. Hemen iki örnek verelim:
- Emekli İkramiyesi: Uzun süre aynı işverenle çalışananların (Devlet Memurları gibi) emeklilik olduklarında aldıkları toplu para. Zamanında bu para ile ev alınabilirken, neoliberal politikalar bu ikramiyeyi eritmiş durumda.
- Dernek/Vakıf/Sandık maaşları: Bankaların ya da güçlü sendikaların kurdukları kasalarda maaşınızdan yüksek bir oranda kesinti yapılıyor ve emeklilikte bunu emekli maaşınıza ek olarak alıyorsunuz.
Bu iki sistemden de sınırlı sayıda kişi faydalanabiliyor. Kendi işinize sahipseniz ya da sık sık iş değiştiren biriyseniz ikisinden de faydalanmanız oldukça zor. Bunun alternatifi olarak 2003 yılından beri Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistem(BES) var. BES in uygulanma yöntemleri ülkelere göre farklılık gösteriyor. Misal ABD’de emekilik için ödenen katkı paylarınız vergi indirimi sağlıyor. Orada bu mantıklı, çünkü herkes sene sonunda vergi bildiriminde bulunmak zorunda. BES bizde de ilk çıktığında böyleydi ancak bunun pek mantıklı olmadığı görüldü ve güzel bir yönde , doğrudan devlet katkısı olarak değişti.
Bireysel Emeklilik Sistemi adı ve yaş sınırı sebebiyle emeklilik sistemini çağrıştırsa da aslında bir yatırım aracı. Sistem paranızı yönlendirdiğiniz fonlardan oluşuyor. Bu fonların kimi devlet veya özel sektörün TL/Döviz cinsenden borçlanma araçlarına, kimi borsaya, kimiyse altına ve daha çeşitli araçlara dayalı. Yatırdığınız paranın nasıl değerlendirileceğine siz karar veriyorsunuz. İster yüksek risk yüksek getiri , ister düşük risk düşük getirili fonlara yönelebilirsiniz. Yatırım aracı olduğu için herhangi bir getiri garantisinden bahsedemeyiz. Ancak uzun vadede piyasa araçlarının enflasyonun üzerinde getirisi olduğunu biliyoruz. İlerleyen yazılarda bunu verilerle göstereceğim. Ancak tekrar hatırlatalım ki BES bir sigorta ya da sonsuza kadar devam eden maaş garantisi değildir.
2017 yılında devlet BES e otomatik katılımı getirdi. Bana kalırsa uzun vadede bunun dolaylı bir etkisi olacak. Emeklilik maaşları reel olarak düşecek. Yani devlet emeklilere enflasyonla birlikte zam yapmayacak ve bunun yerine arada ikramiye gibi şeylere gidecek. Ne zaman ki biz emeklilik maaşlarının enflasyondan arındırılmış değerlerinin çok düştüğünü fark edeceğiz, o zaman da ‘Eee Bireysel Emekliliğin yok mu? Çıkmasaydın sistemden’ denilecek. O zaman da çok geç kalınmış olacak.
Bir sonraki yazıda, Bireysel Emeklilik Sistemi nin eleştirisini yapacağız.